ERGENL襤K DNEM襤NDE DUYGUSAL GEL襤襤M Duygu ve heyecan ruhsal deimeler i癟in kullan覺lan kelimelerdir.Duygularla ilgili gelime doumdan itibaren hayat boyu devam eder. eitli hayat d繹nemlerinde bireylerin duygusal tepki bi癟imleri,duyguyu douran olaylar ve duygusal durumlardaki deiimler farkl覺l覺klar g繹sterir.
Duygu:Younluu daha az olan ruh halleridir.Sevme,beenme,holanma,mutlu olma, gurur duyma, k覺skanma, al覺nma, g羹cenme, k覺zma durumlar覺 duygulara 繹rnektir. Ergen Duygular覺n覺n Genel zellikleri: Duygular覺n Younluunda Art覺: Ergenlikten balayarak ergenin duygular覺n覺n younluunda artma olur. Artan duygululuk ve coku hali ergende duygular覺n覺 d覺a vurma ve ifade etme ihtiyac覺n覺 dourur. Olumsuz duygular el, kol hareketleri, y羹z ifadesi ve ba覺rma gibi s繹zl羹 ve s繹zs羹z davran覺larla d覺a vurulurken, heyecan, coku ve kar覺 cinse y繹nelik duygular iir veya 繹yk羹 yazma, hat覺ra defteri tutma arac覺l覺覺 ile ka覺da yans覺t覺l覺r. Duygularda 襤stikrars覺zl覺k: Ergenin duygusal tepkileri d羹zenlilik g繹stermez.Hem duygusal durumlar覺n覺n deiim h覺z覺 癟abuktur, hem de duygular覺nda istikrars覺zl覺k vard覺r. Ergenin ayn覺 olaya bir g羹n ara ile g繹sterdii tepki deiik olabilir. ocukluktaki gibi olmasa da duygusal durum 癟abuk deiir. Ergenlerin duygular覺ndaki deimelerin h覺z覺nda ve d羹zensizliinde bireysel farklar覺n etkisi hat覺rlanmal覺d覺r. Mahcubiyet ve ekingenlik: Ergenlik 繹ncesinden balayan ve ergenlikte de devam eden, h覺zl覺 bir ekilde gelien d覺 g繹r羹n羹羹nden utanma ve mahcup olma ergenlerde olduk癟a yayg覺n bir duygu durumudur. Adeta v羹cutlar覺n覺 saklamak istemektedirler. Anne-babas覺 taraf覺ndan bask覺c覺 bir ekilde yetitirilmi 癟ocuklarda 癟ekingenlik ve mahcubiyet kal覺c覺 bir 繹zellik olarak ergenlikte de devam eder. A覺r覺 Hayal Kurma:Biyolojik gelime, duygululuktaki art覺 ve zihinsel gelime, ergenlerin ak覺llar覺ndan ge癟irdiklerinin younluunu ve niteliini de deitirir. Ergen hayal kurma yolu ile arzular覺n覺 d羹羹ncelerine yans覺t覺r. Hayal konusu gelecee y繹nelik tasar覺lar olabilecei gibi, ger癟eklemesini istedii herhangi bir istei de olabilir. Tedirgin ve Huzursuz Olma: Bu duygu ergenin kar覺 kar覺ya kald覺覺 stres uyaranlar覺n覺n etkisine g繹re ve uyaranlar覺 alg覺lay覺 bi癟imine g繹re deimektedir. Biyolojik deime ve bedence gelimenin getirdii yeni duruma al覺ma 癟abalar覺 buna neden olabilecei gibi, akranlar覺 ve yetikinlerle olan sosyal ilikilerde aksamalar veya bir isteinin engellenmesi de huzursuzluk dourabilir. Yaln覺z Kalma 襤stei: Ergenlikteki bir k覺z veya erkek zaman - zaman bakalar覺ndan uzaklamak, kendisi ile ba baa kalmak istiyor gibidir. Anne-baban覺n ve arkadalar覺n beraber olma isteini reddedip i癟e d繹nebilir. Adeta biyolojik deiiminin bir muhasebesini yapmak onlar覺 g繹zden ge癟irmek ve yeni duygular覺na al覺mak istemektedir. al覺maya Kar覺 襤steksizlik: H覺zl覺 b羹y羹menin olduu d繹nemde ergenin bir miktar durgun olduu zamanlar vard覺r. al覺覺r veya oyun oynarken yorulur ve 癟al覺maya kar覺 daha az isteklidir. V羹cut enerjisi adeta b羹y羹meye harcan覺yor gibidir. abuk Heyecanlanma: Ergen yeni bir durumla kar覺lat覺覺nda, bu kendisi i癟in al覺覺k olmad覺覺 bir durumsa heyecanlan覺p korkabilir. Heyecan dengesi tam olumad覺覺 i癟in duygular覺n kontrol羹 zordur. ou ergen heyecan verici durumlar kar覺s覺nda kolayca k覺zarabilir. K覺zarma ergende korku yaratan istenmedik bir durumdur. Heyecanlar覺n kontrol羹 繹renme ile kazan覺l覺r. Ergen, karamsarl覺k, huzursuzluk ve i癟 s覺k覺nt覺s覺 gibi hoa gitmeyen duygulardan bunal覺r. Kendisine g羹ven verecek ve bu duygusal durumlar覺n yaa bal覺, bu 癟aa has ve ge癟ici olduunu anlatacak bir anne-babaya ihtiyac覺 vard覺r. Anla覺lmamakbu ya gencinin en belirgin sorunlar覺ndand覺r. Anne ve baban覺n gencin s繹ylediklerini onu eletirmeden, k羹癟羹msemeden ve yarg覺lamadan dinlemesi ve b繹ylelikle kendisini anlatmas覺na f覺rsat tan覺mas覺 genci rahatlatacakt覺r. zellikle 癟eitli olumsuzluklarla ilgili hayal k覺r覺kl覺klar覺nda gen癟 kendisini anlayacak birine ihtiya癟 duyar. Ergen, anne ve babas覺ndan daha fazla izin ister. Ba覺ms覺zca davran覺lar覺 engellenince gerginleebilir ve anne-babas覺 ile 癟at覺maya d羹ebilir. Anne ve baban覺n genci istediinden farkl覺 alanlara y繹neltmesi, ondan yapabileceinin 羹st羹nde g繹revler beklemesi, onu aa覺lamas覺, onu bakalar覺 ile k覺yaslamas覺, ona akranlar覺 yan覺nda kaba davranmas覺, s覺k - s覺k eletirmesi ve 癟ocuklar覺n yan覺nda birbirleriyle kavga etmesi, genci kayg覺land覺ran tipik anne-baba davran覺lar覺d覺r. ERGENL襤K DNEM襤NDE F襤ZYOLOJ襤K VE C襤NSEL GEL襤襤M Biyolojik anlamda fiziksel ve cinsel geliim a癟覺s覺ndan ergenlik, 癟ocukluk Bu balamda cinsel i癟erikli biyolojik gelimelerin yan覺 s覺ra; k覺zlarda adet g繹rme, g繹羹slerin b羹y羹mesi ve kal癟alar覺n genilemesi, te yandan d繹nemi belirlemede ya fakt繹r羹 de 繹nemlidir. K覺zlar, erkeklere g繹re genel olarak yakla覺k iki y覺l daha 繹nce bulu 癟a覺na girebilir ve erkeklere g繹re daha k覺sa s羹rede cinsel olgunlua eriebilirler. Ergenlikte bedensel b羹y羹menin en h覺zl覺 olduu bu duruma B羹y羹me H覺z覺 Doruu (BHD) denilir. S繹z konusu d繹nemde ergen, yetikinlik d繹neminde alaca覺 boyun %80ine ula覺r.
Ergenlik D繹nemi Ya S覺n覺rlamalar覺
Baz覺 kaynaklarda 癟ocukluktan ergenlie ge癟i s羹recinin 10-15 yalar覺 aras覺n覺
B羹y羹menin evreleri B羹y羹me anne karn覺nda (intrauterin yaamda) balay覺p ergenlik 癟a覺n覺n sonunda erikin boya ula覺lmas覺 ile tamamlanan bir s羹re癟tir. B羹y羹me s羹recinde bebek ve 癟ocuklar覺n b羹y羹me h覺zlar覺 sabit olmay覺p d繹nemlere g繹re farkl覺l覺klar g繹stermektedir. Bu nedenle b羹y羹meyi deerlendirirken aa覺da belirtilen bu evrelerin g繹z繹n羹ne al覺nmas覺 gereklidir. 1. Doum 繹ncesi (intrauterin-anne karn覺ndaki) b羹y羹me d繹nemi 2. Doum sonras覺 b羹y羹me d繹nemi a- S羹t 癟ocukluu ve erken 癟ocukluk d繹nemi b- Ge癟 癟ocukluk d繹nemi c- Ergenlik d繹nemi Doum 繹ncesi (襤ntrauterin) b羹y羹me Anne karn覺ndaki d繹nemde 癟ocuun b羹y羹mesi 羹zerine etki eden fakt繹rler 癟ocuun doum boyunu ve a覺rl覺覺n覺 etkiledii gibi bazen doumdan sonraki b羹y羹mesini de etkiler.Zaman覺nda (38-40 haftal覺k bir gebelii takiben) doan sal覺kl覺 bir yenidoan bebein a覺rl覺覺 ortalama 3200 gram, boyu ise 50 cm civar覺ndad覺r. Zaman覺nda doan bir bebein doum a覺rl覺覺 2500 gram覺n alt覺nda ise bu bebekler d羹羹k doum a覺rl覺kl覺 veya (intrauterin b羹y羹me gerilii olan) bebek olarak deerlendirilir. Zaman覺ndan 繹nce doan (premat羹re) bebeklerde ise intrauterin b羹y羹menin normal olup olmad覺覺 bebein normal zaman覺ndan ne kadar erken doduuna bal覺 olarak deiir. Bebein doum haftas覺na g繹re 繹rnein 35 haftal覺k olarak domu bir bebein doum a覺rl覺覺 2200 gram (yani 2500 gram覺n alt覺nda) olsa bile doum haftas覺na g繹re normaldir ve intrauterin bir b羹y羹me geriliinden s繹z edilemez. Bir baka deyile bu 癟ocuun v羹cut a覺rl覺覺 erken domu olmas覺 nedeniyle d羹羹kt羹r ama anne karn覺nda ge癟irdii s羹rede almas覺 gerektii kadar kilo alm覺t覺r. 襤ntrauterin yaamdaki b羹y羹me 羹zerine etkili olan fakt繹rler iki grupta toplanabilir. Bunlar; 1. Bebee ait fakt繹rler 2. Anneye ait fakt繹rlerdir Bebee ait fakt繹rler aras覺nda kromozomal bozukluklar, bebein anne karn覺nda iken yakaland覺覺 doumsal enfeksiyonlar (Toxoplazma, K覺zam覺k癟覺k, ve benzeri viral hastal覺klar) say覺labilir. rnein X kromozomlar覺ndan birisinin eksik olmas覺 durumunda (Turner sendromu) dier b羹t羹n fakt繹rler normal olduu halde intrauterin b羹y羹me yetersizdir ve bu 癟ocuklar覺n doum a覺rl覺覺 2800 gram civar覺nda yani ortalaman覺n alt覺ndad覺r. Bebein anne karn覺ndaki beslenmesi plasenta (e) denen organ arac覺l覺覺 ile olduundan intrauterin d繹nemdeki b羹y羹me i癟in sal覺kl覺 ve iyi fonksiyon g繹ren bir plasenta artt覺r. Plasentan覺n yap覺s覺ndaki yetersizlikler bebein d羹羹k doum a覺rl覺kl覺 olmas覺na neden olurlar. Anneye ait nedenler aras覺nda ise annenin hipertansiyon ve benzeri kronik hastal覺klar覺, k繹t羹 beslenme ve sigara al覺kanl覺覺 繹nemlidir.Bu durumlar覺n varl覺覺nda bebein doum a覺rl覺覺 d羹羹kt羹r. te yandan annede diyabet (eker) hastal覺覺 var ise bebek iri doar. Bu nedenle iri bebek douran annelerde gizli diyabet y繹n羹nden tetkik yap覺lmas覺 gereklidir. Anneye ve plasentaya ait nedenlerle oluan doum 繹ncesi b羹y羹me geriliklerinde, doumdan sonraki koullar elverili ise (normal beslenme ve sal覺k koullar覺nda) bu bebeklerin 癟ou iyi bir b羹y羹me g繹stererek ya覺tlar覺 ile aradaki fark覺 iki ya覺na kadar kapat覺rlar. Buna b羹y羹meyi yakalama denir. Bu durum premat羹re bebekler i癟in de ge癟erlidir. Ancak, bebee ait nedenlerle oluan doum 繹ncesi intrauterin b羹y羹me geriliklerinde ise bu fark kapanmaz ve bu 癟ocuklar覺n boy ve geliimleri ya覺tlar覺na g繹re hep geridir. Genel olarak doum 繹ncesi b羹y羹me gerilii ile d羹nyaya gelen bebeklerin % 15i 癟ocukluk ve erikin yaamda da k覺sa boylu olarak kal覺rlar. Doum 繹ncesi d繹nemde b羹y羹meye etki eden fakt繹rlerin bir k覺sm覺n覺 kontrol etmek elimizde deildir. Ancak hamilelik s羹resince annenin iyi ve dengeli beslenmesi, sigara ve benzeri al覺kanl覺klardan uzak durmas覺, varsa sistemik hastal覺klar覺n覺n tedavisi, fiziksel ve psikososyal streslerden m羹mk羹n olduunca uzak olmas覺, doum aral覺klar覺n覺n yak覺n olmamas覺 salanmal覺d覺r. Doumdan sonraki b羹y羹me s羹reci ise 羹癟 ana evrede incelenebilir ve bu 羹癟 evrede b羹y羹me h覺zlar覺 birbirinden farkl覺d覺r. 1. S羹t 癟ocukluu ve erken 癟ocukluk d繹nemi 2. Ge癟 癟ocukluk d繹nemi 3. Ergenlik d繹nemi 襤lk d繹nem s羹t 癟ocukluu d繹nemidir. Bu d繹nem doumdan sonraki b羹y羹menin en h覺zl覺 olduu d繹nemdir. Doumda ortalama 3.2 kg olan v羹cut a覺rl覺覺 , 癟ocuk 12 ayl覺k olduunda 羹癟 kat覺na yani yakla覺k 9-11 kga ula覺r. Yine doumda ortalama 50 cm olan boy 12 ayl覺k bir bebekte yakla覺k 75cme ula覺r. Yani bu d繹nemde y覺ll覺k uzama h覺z覺 25 cmdir. Yaam覺n ikinci y覺l覺nda bu h覺z yar覺ya iner (yakla覺k 12 cm/y覺l) Daha sonra azalmaya devam ederek 4 ya覺ndan itibaren y覺lda 5-6 cme iner. 襤kinci d繹nem olan ge癟 癟ocukluk d繹neminde (4 ya覺ndan sonra ergenliin balamas覺na kadar ge癟en s羹re) b羹y羹me h覺z覺 nispeten sabittir ve y覺lda 5-6 cm olarak ger癟ekleir. Bu d繹nemdeki bir 癟ocuk y覺lda 4cm den az uzuyor ise mutlaka bir hekim taraf覺ndan deerlendirilmelidir. 癟羹nc羹 d繹nem ise ergenlik d繹nemidir. Ergenlik d繹nemi 癟ocukluktan erikinlie ge癟ilen bir s羹re癟tir. Bu s羹re癟 i癟erisinde 癟ocuklarda 繹nemli bedensel ve ruhsal deiiklikler meydana gelir. Ergenlik k覺zlarda ortalama 3 y覺l erkeklerde 4-5 y覺l devam eden bir s羹re癟tir. Genel olarak ergenliin ilk belirtisi k覺z 癟ocuklar覺nda g繹羹slerde b羹y羹me, erkek 癟ocuklarda ise testislerde b羹y羹menin balamas覺d覺r. Daha sonra t羹ylenme ve dier bulgular ortaya 癟覺kar ve nihayet k覺zlarda adet g繹rme, erkeklerde ise sperm 羹retimi balar ve ergenlikten erikinlie ge癟ilir. Ergenliin ilk bulgular覺n覺n balamas覺ndan tamamlanmas覺na kadar ge癟en s羹re 2-5 y覺l aras覺ndad覺r. Ergenlik d繹nemi hipofiz bezinden salg覺lanan hormonlar覺n etkisiyle balar ve cinsiyet hormonlar覺n覺n (k覺zlarda estrojen, erkeklerde testosteron) d羹zeyindeki art覺 sonucu o cinse 繹zg羹 fiziksel 繹zelliklerin ortaya 癟覺kmas覺n覺 salar. Ergenlik d繹neminde boy uzamas覺nda h覺zlanma olur ve bu d繹nemin sonunda epifizler kapanarak b羹y羹me durur. Ergenlik d繹neminde b羹y羹me h覺z覺 繹nce artarak y覺lda 7-9 cme kadar 癟覺kar. Daha sonra ise ergenlik d繹neminin sonlar覺na doru kemiklerdeki b羹y羹me plaklar覺n覺n giderek kapanmas覺yla birlikte yeniden yavalar ve bir s羹re sonra tamamen durur. B繹ylece erikin boyuna ula覺lm覺 olur. Ergenliin balamas覺ndan tamamlanmas覺na kadar ge癟en s羹re癟 i癟inde toplam boy uzamas覺 k覺zlarda 20-25 erkeklerde 25-30 cm kadard覺r. K覺zlarda boyca uzama ata覺 erkeklerden 2 y覺l 繹nce balar ve boyca uzama h覺z覺 doruuna da iki y覺l 繹nce eriilir. Ortalama olarak k覺zlar 14, erkekler 16 ya覺nda erikin hayattaki boylar覺n覺n %96s覺na ulam覺lard覺r. Ergenlik d繹nemine normalden 繹nce giren veya ergenlii 癟ok h覺zl覺 ilerleyerek 癟abuk tamamlanan 癟ocuklar覺n erikin boyu beklenenden d羹羹k kal覺r. Ergenlie erken giren 癟ocuklar覺n boylar覺 o anda ya覺tlar覺na g繹re uzun olduu i癟in genellikle bu problem aile taraf覺ndan fark edilmez. Ancak bu 癟ocuklar覺n kemik ya覺 h覺zl覺 ilerledii i癟in b羹y羹me erken sonlan覺r ve neticede erikin boyu k覺sa kal覺r.
1. Genetik fakt繹rler Hi癟 kuku yok ki genetik fakt繹rler kiinin fiziksel b羹y羹mesini belirleyen en 繹nemli etmenlerdendir. Irklar aras覺ndaki, 繹rnein bir 襤sve癟li ile bir Japon aras覺ndaki, boy fark覺n覺 genetik fakt繹rler belirlemektedir. B羹y羹me i癟in gerekli koullar ne kadar iyi salan覺rsa salans覺n bir Japon bir 襤sve癟linin boyuna ulamamaktad覺r. Bu 繹rnee benzer ekilde, ayn覺 覺rktaki farkl覺 ailelerde de boylar birbirinden farkl覺 olabilmektedir. Genetik potansiyel farkl覺l覺覺, bu ailelerdeki boy deiimlerini de 繹nemli 繹l癟羹de a癟覺klamaktad覺r. Bu nedenle 癟ocuun boy ve b羹y羹mesini deerlendirirken genetik (覺rksal ve ailesel) potansiyeli g繹z 繹n羹ne al覺nmal覺d覺r. Bu ama癟la anne-baban覺n boylar覺n覺 g繹z 繹n羹ne alan bir form羹l ile hedef boy hesaplan覺r ve 癟ocuun boy erisinin hedef boydan ne kadar sapma g繹sterdii belirlenir. ocuun doumdaki boyutu genetik fakt繹rlerden etkilenmekle birlikte doumdaki boyutlar ve doumdan sonraki ilk iki y覺l i癟indeki b羹y羹me esas olarak anne ve plasentaya ait fakt繹rlere ve beslenme durumuna bal覺d覺r. Genetik fakt繹rlerin etkisi daha sonra belirginlemeye balar ve genellikle 2 ya覺ndan itibaren 癟ocuun boyu anne-baba boyu 羹zerinden hesaplanan hedef boy ile uyumlu olan eri 羹zerine yerleir. Bu nedenle genetik potansiyellerine g繹re k羹癟羹k doan bebekler genellikle doumdan Doumdan sonraki d繹nemde b羹y羹meye etki eden fakt繹rler Doumdan sonraki d繹nemde b羹y羹meye etki eden fakt繹rler18 aya kadar b羹y羹me grafii 羹zerinde eri atlayarak hedef boylar覺n覺n bulunduu eriye yerleirler. Genetik potansiyellerine g繹re b羹y羹k doanlar ise s覺kl覺kla 3-6 aydan itibaren eri 羹zerinde d羹erek 18. ay civar覺nda potansiyellerine uygun yeni eriye yerleirler. Bu s羹re癟ten sonra bebein b羹y羹mesini etkileyen fakt繹rlerde (beslenme, hormonal durum, genel v羹cut sal覺覺) bir anormallik yok ise 癟ocuun b羹y羹mesi art覺k ayn覺 eri 羹zerinde istikrarl覺 bir ekilde devam eder. Bu hususlar g繹z 繹n羹ne al覺narak yaam覺n ilk iki y覺l覺nda b羹y羹me erisinde iki basamaktan fazla, 2 ya覺ndan sonra ise bir basamaktan fazla d羹羹ler aksi kan覺tlanana kadar patolojik kabul edilir ve buna yol a癟an nedenlerin doktor taraf覺ndan irdelenmesi gerekir. 2. Beslenme Normal b羹y羹me i癟in ve genetik boy potansiyelinin en iyi ekilde kullan覺labilmesi i癟in 癟ocuun ya覺na uygun kalori almas覺 ve dengeli beslenmesi son derece 繹nemlidir. zellikle b羹y羹menin h覺zl覺 olduu ilk iki y覺l i癟indeki beslenme bozukluklar覺, kronik kusma, kronik ishal veya yanl覺 ve yetersiz beslenme, b羹y羹menin geri kalmas覺na neden olan en 繹nemli fakt繹rlerdendir. 3. Hormonal fakt繹rler 襤nsan v羹cudundaki salg覺 bezlerinden b羹y羹me ve gelimeyi ve dier pek 癟ok yaamsal ilevleri d羹zenleyen hormonlar salg覺lanmaktad覺r.B羹y羹meyi d羹zenleyen hormonlar覺n ba覺nda beyindeki hipofiz bezinden salg覺lanan Growth hormon (b羹y羹me hormonu) gelmektedir. B羹y羹me hormonu ve bunun etkisiyle v羹cutta 羹retilen baz覺 b羹y羹me fakt繹rleri, kemik u癟lar覺nda, b羹y羹me pla覺ndaki k覺k覺rdak h羹crelerinin b繹l羹nmesini ve 癟oalmas覺n覺 salayarak normal boy uzamas覺n覺 temin ederler. Ayr覺ca tiroid hormonlar覺 gerek h羹crelerdeki metabolik faaliyetleri d羹zenleyerek, gerekse kemik olgunlamas覺 羹zerine etki ederek b羹y羹meyi destekleyen 繹nemli hormonlard覺r. Cinsiyet hormonlar覺 (k覺zlarda estrojen, erkeklerde testosteron) ise 繹zellikle ergenlik 癟a覺nda g繹zlediimiz h覺zl覺 b羹y羹meyi uyaran temel hormonlard覺r. B羹t羹n bu hormonlar覺n eksikliinde de b羹y羹mede yavalama, durma ve boy k覺sal覺覺 g繹r羹l羹r. 4. Genel sal覺k durumu Normal b羹y羹me i癟in v羹cuttaki t羹m organ sistemlerinin sal覺kl覺 olmas覺 artt覺r. ocuklarda g繹r羹lebilen doumsal kalp hastal覺klar覺, solunum sistemi hastal覺klar覺 (ast覺m, kistik fibrozis) ve kans覺zl覺k (anemi) durumlar覺nda dokulara yeterli oksijen gitmedii i癟in ve v羹cudun enerji gereksinimi artt覺覺 i癟in b羹y羹me geri kalabilir. Yine kronik b繹brek hastal覺klar覺, n繹rolojik hastal覺klarda da gerek yetersiz beslenme gerekse bu hastal覺klara ait dier fakt繹rler nedeniyle b羹y羹me gerilii g繹r羹l羹r.A覺r覺 kusmaya neden olan hastal覺klarda veya ba覺rsaklardan g覺dalar覺n emilimini engelleyen hastal覺klarda (繹rnein 繹lyak hastal覺覺) da yeterli kalori al覺namayaca覺 i癟in b羹y羹me gerilii geliecektir. Hastal覺klar覺n yan覺 s覺ra baz覺 hastal覺klar覺n tedavisinde kullan覺lan ila癟lar da uzun s羹reli ve y羹ksek dozlarda kullan覺ld覺覺nda yan etki olarak b羹y羹meyi olumsuz etkileyebilmektedir. zellikle kortizon ve t羹revleri, kemoterapide kullan覺lan baz覺 ila癟lar, dikkat eksiklii tedavisinde kullan覺lan metilfenidat gibi ila癟lar bunlar aras覺nda say覺labilir. 5. Psikososyal ortam Normal b羹y羹me i癟in 癟ocuun psikososyal ortam覺 da son derece 繹nemlidir. zellikle anne veya baban覺n psikolojik rahats覺zl覺klar覺 var ise veya aile i癟i ortam, ayr覺lma ve benzeri s羹re癟ler nedeniyle stresli ise, veya 癟ocuk bak覺m kurumlar覺nda yaayan 癟ocuklarda b羹y羹me gerilii g繹r羹ld羹羹 iyi bilinen bir olgudur. Bu durumun merkezi sinir sistemi ve hipofiz bezi etkileimi ile ilgili olduu ve bu 癟ocuklarda b羹y羹me hormonunun yetersiz salg覺land覺覺 g繹sterilmitir. Bu 癟ocuklar yeterince ilgi ve efkat alabilecekleri bir ortama yerletirildiklerinde hem b羹y羹menin h覺zland覺覺 hem de b羹y羹me hormonu salg覺s覺n覺n d羹zeldii g繹sterilmitir. . B羹y羹me bozukluklar覺n覺n erken saptanmas覺 i癟in en iyi y繹ntem 癟ocuun boy ve a覺rl覺覺n覺n b羹y羹me izlem grafikleri 羹zerine iaretlenmesidir . Her 癟ocuun, izleyen doktor veya ailesinde bir b羹y羹me grafii bulunmal覺d覺r (B羹y羹me grafikleri i癟in Bkz. sayfa 46-49). Boy 繹l癟羹m羹 i癟in stadiometre ad覺 verilen 繹l癟羹m d羹zenei kullan覺l覺r. l癟羹m羹n g羹venilir olmas覺 i癟in standart y繹nteme dikkat edilerek yap覺lmas覺 gereklidir. l癟羹m ayakkab覺s覺z olarak ve varsa sa癟 tokalar覺 癟覺kart覺ld覺ktan sonra yap覺l覺r. l癟羹m yap覺l覺rken ba覺n arkadaki en 癟覺k覺nt覺l覺 noktas覺, omuzlar, kal癟a ve topuklar覺n dikey d羹zlem ile temasta olmas覺na ve ayaklar覺n bitiik olmas覺na dikkat edilmelidir. 襤ki yaa kadar olan 癟ocuklarda ise boy yatarak 繹l癟羹l羹r. Yatarak 繹l癟羹mde de ba tahtas覺 sabit, ayak tahtas覺 hareketli olan 繹zel bir d羹zenek kullan覺l覺r. 襤ki ya覺ndan b羹y羹k 癟ocuklarda boy 繹l癟羹m羹 hasta ayakta dururken yap覺l覺r. Bebek b羹y羹me erilerinde (0-36 ay) boy yatar pozisyonda, 癟ocuk b羹y羹me erilerinde (0-17 ya) ise ayakta 繹l癟羹lerek hesaplanm覺t覺r. Yatarak 繹l癟羹len boy ayakta 繹l癟羹lenden 2 cm daha uzun olduundan 繹l癟羹m hangi pozisyonda yap覺lm覺 ise ilgili grafik 羹zerinde deerlendirilir. ocuklar覺n yaa g繹re ortalama boylar覺 ve uzama h覺zlar覺 u ekildedir: Yenidoan : Ortalama 50 cm doar. 襤lk y覺l i癟indeki uzama h覺z覺 襤lk 3 ay : 8 cm 襤kinci 3 ay : 8 cm 癟羹nc羹 3 ay : 4 cm D繹rd羹nc羹 3 ay : 4 cm B繹ylece 1 ya覺nda: Ortalama 75 cme ula覺r. Daha sonra 1-2 ya aras覺 : 10-12 cm uzar 2-4 ya aras覺 : Y覺lda 7 cm uzar 4 ya覺nda ortalama doum boyunun 2 kat覺na ula覺r. 4 ya覺ndan - ergenliin ilk belirtilerinin balamas覺na kadar ge癟en s羹rede : Y覺lda 5-6 cm Ergenlik d繹nemi : Y覺lda 7-12 cm uzar. A覺rl覺k A覺rl覺k 癟ocuk tamamen soyulduktan sonra elektronik veya standart terazi ile 繹l癟羹l羹r. l癟羹m yap覺lmadan 繹nce mutlaka tart覺n覺n ayar覺 kontrol edilmelidir. Tek ba覺na ayakta durabilen 癟ocuklar ayakta, bebekler ve dier 癟ocuklar bebek tart覺s覺 ile 繹l癟羹lmelidir. Bebeklerin 繹l癟羹mleri yap覺l覺rken bezleri 癟覺kart覺lmal覺 veya 繹l癟羹m yap覺ld覺ktan sonra bez tart覺larak 繹l癟羹len a覺rl覺ktan 癟覺kart覺lmal覺d覺r. ocuklar覺n kilo takibi u ekildedir: Yenidoan ortalama 3200 gr a覺rl覺覺ndad覺r. 襤lk 10 g羹n ortalama %5-6 fizyolojik kilo kayb覺 olur. Bu normaldir ancak 10. g羹nden itibaren kilo al覺m覺 yeniden balamal覺d覺r. Kilo al覺m覺: 襤lk 6 ay : g羹nde 20-30 gr 6-12 ay aras覺 : g羹nde 15-20 gr 1-2 ya aras覺 : y覺lda 2-2,5 kg Bebek 4-5. ay覺nda doum kilosunun iki kat覺na; 12. ay覺nda ise 羹癟 kat覺na ula覺r. Boy ve a覺rl覺覺 癟ocuun 繹nceki 繹l癟羹mleri ile kar覺lat覺r覺rken 繹l癟羹mlerin ayn覺 tart覺 veya boy 繹l癟羹m aletinde ve uygun teknik ile ayn覺 kii taraf覺ndan yap覺lmas覺 tercih edilir. Farkl覺 aletlerde yap覺lm覺 繹l癟羹mlerin kar覺lat覺r覺lmas覺 bazen hatal覺 yorumlara yol a癟abilmektedir. Ayr覺ca 癟ocuun b羹y羹me h覺zlar覺n覺 deerlendirirken b羹y羹menin deerlendirilmesinde tek 繹l癟羹mden 癟ok birbirini izleyen ard覺覺k 繹l癟羹mlerin takibi daha deerlidir. B繹ylece sadece 癟ocuun hangi eri 羹zerinde yer ald覺覺 deil ayn覺 zamanda hangi h覺z ile b羹y羹d羹羹 de saptanm覺 olur. Hastan覺n ait olduu b羹y羹me kanal覺 erisinde b羹y羹mesi, yukar覺 veya aa覺ya b羹y羹k dalgalanmalar g繹stermemesi 繹nemlidir. ocuun boy ve a覺rl覺覺 ilk y覺l i癟inde her ay, ikinci y覺l i癟inde 3 ayda bir daha sonra ise her 6 ayda bir deerlendirilmelidir. B羹y羹me deerlendirmesinde ama癟, periodik aral覺klarla yap覺larak normalden sapma g繹sterenlerin erken d繹nemde belirlenerek kolay, ekonomik ve baar覺l覺 bir ekilde tedavilerinin salanmas覺d覺r. Zaman覺nda deerlendirme, hem altta yatabilecek sistemik, hormonal veya beslenme sorunlar覺n覺n erken tan覺s覺 hem de tedavinin baar覺s覺 i癟in 繹nemlidir. Ba 癟evresi Ba 癟evresinin b羹y羹mesi 癟ocuun beyin geliimi hakk覺nda fikir verir. Yaam覺n ilk iki y覺l覺 beyin geliiminin en h覺zl覺 olduu d繹nemdir. Doumda ortalama 35 cm olan ba 癟evresi ilk y覺l i癟inde ayda ortalama 1 cm artarak bir ya覺nda 47 cmye ula覺r. (Ortalama 12 cm art覺). 襤kinci y覺l i癟inde ise t羹m y覺l boyunca sadece 2.5 cm civar覺nda bir art覺 olur. 襤kinci y覺l覺n sonunda art覺k erikin ba b羹y羹kl羹羹n羹n yakla覺k % 85 i kazan覺lm覺 olur. Ba 癟evresi de boy ve a覺rl覺k gibi standart eriler 羹zerinden deerlendirilerek 癟ocuun ba 癟evresinin yaa g繹re b羹y羹k, k羹癟羹k veya normal olduu s繹ylenir. Beyin geliimini bozan hastal覺klarda veya kafa kemiklerinin erken kapanmas覺na yol a癟an hastal覺klarda ba 癟evresi normalden k羹癟羹kt羹r. Kafa i癟inde bas覺n癟 art覺覺na yol a癟an durumlarda ise ba 癟evresi normalden b羹y羹kt羹r. Bebeklerin ba覺nda 繹n ve arkada hen羹z kemiklememi k羹癟羹k alanlar vard覺r. Bunlara fontanel (b覺ng覺ldak) denir. n fontanel yakla覺k 2 cm genilik ve y羹ksekliktedir. Arka fontanel ise daha k羹癟羹kt羹r. Arka fontanel genellikle 6-8 hafta i癟inde kapan覺r. n fontanel s覺kl覺kla 9- 12 . aylar aras覺nda kemikleir ve 18. ayda 癟ocuklar覺n %90n覺nda kapal覺d覺r. Bebein rutin kontrolleri s覺ras覺nda fontanelleri de mutlaka kontrol edilmelidir. Fontanellerin 癟ok b羹y羹k olmas覺 ve ge癟 kapanmas覺 hipotiroidi ve raitizm gibi hastal覺klarda g繹r羹l羹r. V羹cut oranlar覺 B羹y羹me ile birlikte v羹cut oranlar覺 da deiim g繹sterir. V羹cut oranlar覺n覺n deerlendirilmesinde 羹st/alt segment oran覺 ve kula癟 uzunluu ile boy aras覺ndaki uzunluk fark覺 gibi 繹l癟羹mlerden yararlan覺l覺r. Doumda ba ve g繹vde b羹y羹kken ya ilerledik癟e, 繹zellikle ergenlik d繹neminde bacaklar daha fazla uzar. Gelime gerilii olan bir 癟ocukta v羹cut oranlar覺n覺n saptanmas覺 繹nem ta覺r. Bunun i癟in 羹st ve alt segment uzunluklar覺 繹l癟羹l羹r ve yaa g繹re normal olup olmad覺覺 deerlendirilir. B羹y羹me geriliine yol a癟an hastal覺klar覺n baz覺lar覺nda hem bacak hem g繹vde uzamas覺 ayn覺 derecede etkilenir. Bu 癟ocuklarda boy k覺sad覺r ancak v羹cut oranlar覺 bozulmam覺t覺r, yani hem bacak hem de g繹vdenin uzamas覺 ayn覺 oranda etkilenmitir (orant覺l覺 boy k覺sal覺覺). Baz覺 hastal覺klarda yaln覺zca bacaklar覺n uzamas覺 olumsuz etkilenirken (繹rnek akondroplazi ve benzeri baz覺 kemik geliim bozukluklar覺) baz覺 hastal覺klarda ise yaln覺zca g繹vde b羹y羹mesi etkilenir (繹rnek skolyoz ad覺 verilen omurga erilii) Kula癟 uzunluu da v羹cut oranlar覺n覺 deerlendirmede kullan覺lan dier bir kriterdir. Doumda boy uzunluu, kula癟 uzunluundan daha fazla iken bu oran yala giderek azal覺r ve erikinde kula癟 boydan daha uzun hale gelir. B羹y羹me gerilii tan覺m覺 Sal覺kl覺 癟ocuklar覺n boy ve a覺rl覺klar覺 geni bir yelpaze i癟inde da覺l覺m g繹stermektedir. A覺rl覺k ve boy 繹l癟羹mleri, sal覺kl覺 癟ocuk gruplar覺n覺n 繹l癟羹mlerinden t羹retilmi standart b羹y羹me erilerine iaretlenerek deerlendirilir. Bu standartlar 羹lkemiz i癟in de mevcuttur (Neyzi standartlar覺). Bu standartlarda her ya i癟in o toplumdaki boy ve a覺rl覺k ortalama (% 50) deerleri ve normalin alt ve 羹st s覺n覺rlar覺 (% 3 ve % 97) belirlenmitir. Boy ve / veya kilo 繹l癟羹m羹n羹n o ya ve cins i癟in belirlenen b羹y羹me erilerinde % 3羹n alt覺nda olmas覺 durumunda b羹y羹me geriliinden s繹z edilir. Boy k覺sal覺覺n覺n tan覺m覺 i癟in sadece 癟ocuun boyunun normal b羹y羹me erilerinin alt覺na d羹mesi deil, normal eriler i癟inde bile olsa, b羹y羹me h覺z覺n覺n d羹羹k olmas覺 ve buna bal覺 olarak b羹y羹me grafii 羹zerinde aa覺ya doru d羹mesi 繹nemlidir. O halde boy k覺sal覺覺 tan覺m覺n覺 繹yle s覺ralayabiliriz: a) Boy 繹l癟羹m羹n羹n yaa ve cinse g繹re % 3羹n alt覺nda olmas覺 b) Boy y羹zdesine bak覺lmaks覺z覺n b羹y羹me h覺z覺n覺n d羹羹k olmas覺 (ergenlik 繹ncesi d繹nemde y覺lda 5 cmden az b羹y羹mesi) c) Boy normal eriler i癟inde olsa bile ailesel hedef boya g繹re belirlenen erinin alt覺nda olmas覺 Boyu %3羹n alt覺nda olan bir 癟ocukta boy ya覺n覺n ka癟 olduu belirlenir. Boy ya覺 癟ocuun boyunun hangi ya覺n ortalama boy (%50) deerine uyduunu g繹steren bir kavramd覺r. rnein 10 ya覺ndaki bir k覺z 癟ocuunun boyu 125 cm ise bu 癟ocuun boyu % 3羹n alt覺ndad覺r yani boy k覺sal覺覺 vard覺r ve bu 癟ocuun boy ya覺 8 ya ile uyumludur. 羹nk羹 125 cm b羹y羹me standartlar覺na g繹re 8 ya覺ndaki k覺z 癟ocuklar覺n覺n ortalama boyudur. V羹cut a覺rl覺覺n覺n deerlendirilmesi de benzer ekilde yap覺l覺r. A覺rl覺k takibi hem kilo al覺m覺n覺n yeterli olup olmad覺覺n覺n g繹sterilmesi hem de obezite (a覺r覺 imanl覺k) tespiti a癟覺s覺ndan da 繹nemlidir. Boya g繹re a覺rl覺k olmas覺 gerekenin %90覺n覺n alt覺nda ise beslenme yetersizlii (malnutrisyon) var demektir. Eer 癟ocuun v羹cut a覺rl覺覺, ideal a覺rl覺覺n覺n %120sinin veya v羹cut kitle indeksi ya ve cinse g繹re %97nin 羹zerinde ise obeziteden s繹zedilir. 襤deal A覺rl覺k Y羹zdesi = V羹cut a覺rl覺覺*100/Boya g繹re olmas覺 gereken a覺rl覺k form羹l羹 ile hesaplan覺r. B羹y羹me gerilii nedenleri Boy ve/veya a覺rl覺覺 normalden sapma g繹steren veya standartlara g繹re % 3 羹n alt覺nda olan bir 癟ocukta buna yol a癟abilecek altta yatan nedenlerin irdelenmesi gereklidir. Ayr覺ca 癟ocuun boyu, ailevi potansiyelinin gerisinde ise bu 癟ocuklarda da ileri arat覺rmalara gereksinim vard覺r. T羹rkiye N羹fus ve Sal覺k Arat覺rmas覺n覺n sonu癟lar覺 0-5 ya aras覺 T羹rk 癟ocuklar覺n覺n yakla覺k % 20sinde boy k覺sal覺覺 olduunu g繹stermektedir. B羹y羹me geriliine yol a癟abilen bal覺ca durumlar aa覺da 繹zetlenmitir. 1. Yap覺sal ve ailevi boy k覺sal覺klar覺 (en s覺k nedenler aras覺nda yer al覺rlar) a) Ailesel boy k覺sal覺覺 b) B羹y羹me ve ergenlikte yap覺sal gecikme 2. Patolojik boy k覺sal覺klar覺 a) Orant覺l覺 boy k覺sal覺klar覺 i. Doum 繹ncesi nedenlerle oluanlar ii. Doum sonras覺 nedenlerle oluanlar Sistemik hastal覺klar (kans覺zl覺k, b繹brek yetmezlii, kalp hastal覺klar覺, solunum sistemi hastal覺klar覺, kistik fibrozis, n繹rolojik hastal覺klar) Beslenme yetersizlii (kalori, vitamin ve mineral eksiklikleri) Ba覺rsak hastal覺klar覺 (kronik ishal, kusma, 繹lyak vb) Endokrin ve Hormonal hastal覺klar Hipotiroidi B羹y羹me hormonu yetersizlii B羹y羹me hormonu direnci Kortizol fazlal覺覺 (Cushing Sendromu) Psikososyal b羹y羹me gerilii B羹y羹meyi olumsuz etkileyebilen ila癟lar (Steroidler, metilfenidat vb) b) Orant覺s覺z boy k覺sal覺klar覺 i. G繹vde k覺sal覺覺 ile giden hastal覺klar Omurga b羹y羹mesini bozan metabolik kemik hastal覺klar覺 Omurga erilii (skolyoz) ii. Bacak k覺sal覺覺 ile giden hastal覺klar D vitamini eksikliine bal覺 Raitizm Akondroplazi ve benzeri metabolik kemik hastal覺klar覺 B羹y羹me Gerilii olan 癟ocukta tan覺sal yakla覺m hangi aamalar覺 i癟ermektedir B羹y羹me gerilii ile gelen bir 癟ocukta hekim bu geni ay覺r覺c覺 tan覺 listesi i癟inden doru tan覺ya varabilmek i癟in detayl覺 bir hikaye al覺r. Bu hikayede gebelik d繹neminden balayarak doum ve doum sonras覺 ile ilgili t羹m ayr覺nt覺lar, anne-baba boylar覺 ve ergenlik yalar覺 gibi bilgiler 繹nem ta覺r. Daha sonra 癟ocuun 繹l癟羹mleri ve muayenesi ile hem geliimsel olarak standartlara g繹re 癟ocuun durumu belirlenir hem de b羹y羹me geriliine yol a癟abilecek hastal覺klara ait muayene bulgular覺 deerlendirilir. Bu ilk deerlendirmenin 覺覺覺nda baz覺 laboratuar tetkiklerine gereksinim duyulabilir. 襤lk basamak tetkikleri de denilen bu tetkikler genellikle el-bilek grafisi 癟ekilerek 癟ocuun kemik ya覺n覺n saptanmas覺 ve tahmini erikin boyunun hesaplanmas覺 ile balar. Ayr覺ca muayene bulgular覺na g繹re sistemik ve hormonal hastal覺klar覺n tan覺s覺na y繹nelik ek tetkikler gerekli olabilir. B羹y羹me geriliinin derecesine bal覺 olarak, ilk deerlendirme ve 1. basamak tetkikleri normal olan 癟ocuklarda hekim b羹y羹me h覺z覺n覺 saptamak amac覺yla 癟ocuu bir s羹re sonra (6 ay) tekrar deerlendirir. Takip edilen s羹re i癟erisinde 癟ocuun b羹y羹me h覺z覺 yeterli deil ise daha ileri tetkiklere (b羹y羹me hormonu uyar覺 testleri vb) gereksinim duyulabilir. B羹y羹me geriliinde tedavi olanaklar覺 Her klinik durumda olduu gibi b羹y羹me geriliinde de tedavi olanaklar覺 b羹y羹me geriliinin sebebine bal覺d覺r. Unutulmamal覺d覺r ki, b羹y羹me geriliinin tek bir sebebi olmad覺覺 gibi her durumda etkin olan tek bir tedavi y繹ntemi de yoktur. Bu nedenle baar覺l覺 bir tedavi i癟in 繹ncelikle b羹y羹me geriliinin nedeninin doru saptanmas覺 artt覺r. Yap覺lan deerlendirmeler sonucu b羹y羹me geriliine yol a癟acak herhangi bir patolojik neden saptanmayan 癟ocuklarda (yap覺sal, ailesel b羹y羹me gerilikleri) erikin boy potansiyelini etkili bir bi癟imde artt覺rd覺覺 kan覺tlanm覺 繹zg羹n bir tedavi hen羹z bulunmamaktad覺r. Bu konu ile ilgili olarak deiik tedavi y繹ntemleri halen konu ile ilgili bilim adamlar覺 taraf覺ndan arat覺r覺lmaktad覺r. Ancak ailesel olgular覺n bir k覺sm覺nda kal覺tsal hormon eksiklikleri olabilecei ve anne-baban覺n da bu nedenle k覺sa boylu kalm覺 olabilecei hat覺rlanmal覺d覺r. Patolojik nedenli gelime geriliklerinde ise tedavi altta yatan nedene y繹nelik olmal覺d覺r. rnein 癟ocukta herhangi bir sistemik hastal覺k (kronik kans覺zl覺k vb.) varsa bunun tedavi edilmesi, beslenme problemleri olan bebek ve 癟ocuklarda beslenme durumunun d羹zeltilmesi ve yeterli kalori al覺m覺n覺n salanmas覺, varsa vitamin ve mineral eksikliklerinin tamamlanmas覺 gereklidir. Ba覺rsaklardan g覺dalar覺n emilimi ile ilgili problemi olan 癟ocuklarda 繹zel g覺dalarla beslenme ve / veya baz覺 g覺dalardan sak覺nmak gerekebilir. Hipotiroidi saptanan 癟ocuklarda tiroid hormonunun verilmesi, b羹y羹me hormonu eksikliinde ise b羹y羹me hormonu tedavisi ile y羹zg羹ld羹r羹c羹 sonu癟lar al覺nmaktad覺r. B羹y羹me hormonu tedavisi ayr覺ca Turner Sendromlu 癟ocuklardaki b羹y羹me geriliinin tedavisinde de etkin bir y繹ntemdir. Psikososyal b羹y羹me geriliinde 癟ocuk yeterli ilgi ve efkat alabildii bir ortamda bulduunda b羹y羹mesi h覺zlanmaktad覺r. Boy uzamas覺 ve ergenlik balamas覺nda yap覺sal gecikmesi olan 癟ocuklarda d羹羹k doz cinsiyet hormonu ile ergenliin balat覺lmas覺 olumlu sonu癟 verebilmektedir. Ergenlik bulgular覺 zaman覺ndan 繹nce balayan 癟ocuklarda (puberte prekoks) da bu durumun tedavi ile durdurulmas覺 bu 癟ocuklar覺n boy potansiyelini art覺rmaktad覺r. Ameliyat ile boy uzatma son derece zahmetli ve zor bir giriim olduundan sadece yap覺sal kemik hastal覺klar覺na bal覺 olan c羹celik d羹zeyindeki k覺sal覺klarda 繹nerilmektedir. S繹z konusu tedaviler bu konuda 繹zel uzmanl覺k eitimi alm覺 hekimler taraf覺ndan ve yak覺n takip alt覺nda uygulanmal覺d覺r. Ne zaman doktora bavurmal覺d覺r Anne ve babalar 癟ocuklar覺n覺n b羹y羹mesindeki anormallikleri genellikle hemen fark ederler. zellikle 癟ocuklar覺n pantolon ve etek boylar覺n覺n 2 y覺l ayn覺 kalmas覺 veya ayakkab覺 numaras覺n覺n deimemesi gibi bulgular uyar覺c覺 olmal覺d覺r. Ayr覺ca anaokuluna veya ilkokula balad覺覺nda 癟ocuun boyu ya覺tlar覺 ile daha kolay k覺yaslanabilir. Eer 癟ocuk s覺n覺f覺ndaki en k覺sa boylu veya en k覺salardan biri ise 癟ocuk doktoruna bavurarak b羹y羹me erisi 羹zerindeki konumu saptanabilir. Ayr覺ca, b羹y羹me geriliine yol a癟abilecek risk fakt繹rleri olan (繹rnein kronik hastal覺覺 olan 癟ocuklar, b羹y羹meyi bask覺layabilecek ila癟lar kullanan 癟ocuklar, d羹羹k doum a覺rl覺覺 ile domu 癟ocuklar, kafa travmas覺, yar覺k damak, doumsal anomalisi olan 癟ocuklar, ergenlik bulgular覺 erken balayan 癟ocuklar vb.) 癟ocuklar da b羹y羹me y繹n羹nden deerlendirilmelidir. nceki b繹l羹mlerde belirtilen y覺ll覺k uzama h覺z覺n覺n alt覺nda b羹y羹yen 癟ocuklarda da gerekli arat覺rmalar yap覺lmal覺d覺r. Tedavi ne olursa olsun, yan覺t al覺nabilmesi i癟in, kemikler kapanmadan 繹nce (ergenlik tamamlanmadan 繹nce) yap覺lmal覺d覺r. u konunun alt覺n覺 繹zellikle 癟izmek gerekir ki, k覺zlarda adetlerin balamas覺ndan iki y覺l sonra erkeklerde ise testis hacmi 20 mlye ulat覺ktan iki y覺l sonra b羹y羹me tamamlanm覺t覺r ve bundan sonra boy uzatmak hi癟bir y繹ntemle m羹mk羹n deildir. Fiziksel geliimin yan覺 s覺ra bebein zihinsel ve motor (hareket) sistemi ile ilgili geliiminin de 繹zellikle ilk iki y覺l i癟inde yak覺ndan izlenmesi gereklidir. Yenidoan d繹neminden itibaren yalara g繹re bebein bu alanlardaki geliimi ile ilgili basamaklar覺n kazan覺ld覺覺 ortalama yalar aa覺da 繹zetlenmitir. Bu basamaklarda gecikme olmas覺 durumunda da gerekli deerlendirmeler yap覺lmal覺d覺r. Yenidoan G羹n羹n b羹y羹k bir b繹l羹m羹n羹 uyumakla ge癟irir. Bu d繹nemde bebein hareketleri istemli ve amaca y繹nelik deildir. Yeni domu bebein 癟ou hareketi refleksler taraf覺ndan kontrol edilir. Bunlar emme, yutkunma, yakalama refleksleridir. 襤steme bal覺, Hareketler b羹t羹n v羹cudu ilgilendirir. Hen羹z y羹z mimikleri gelimemitir. G繹rme keskinlii azd覺r, ancak bebek parlak ve hareketli objeleri takip edebilir. |